Kerkgeskiedenis | minderheidsverslag

Christene buite die kerk: die Waldense

Foto: http://www.lineagejourney.com/reformation/movements/the-waldenses/

Sedert die Apostels tot vandag toe, was daar nog altyd ŉ suiwer getuienis van Yeshua die Gesalfde (Jesus Christus) op aarde. Dit was dikwels buite die kerk, daar was mense wat nie lidmate van die kerke was nie maar wat Yeshua vertrou het, daar was ŉ beter vertaalde Bybel beskikbaar vir die wat soek, en daar was geestelike leiers wat nie wêreldlinge was nie.

Die Apostels het ook ander reise, as wat in Handelinge genoem word, onderneem. Gemeentes het op verskillende plekke in Europa en buite Europa tot stand gekom. In die vierde eeu is die Christelike godsdiens deur die Romeinse Ryk erken en het die Rooms-Katolieke Kerk tot stand gekom. Hoewel kerkgeskiedenis dit laat voorkom of alle Christene in die Rooms-Katolieke Kerk opgeneem is, was daar ook Christene wat hewig van die Roomse kerk verskil het. Baie van hierdie Christene het in afgeleë landelike gebiede, in die wildernis, gewoon. Sulke gemeentes het nie kerkgenootskappe gevorm nie maar het wel met ander saamgewerk. Hierdie gemeentes en groepe het nie aan hulleself name gegee nie en is hoofsaaklik bekend onder name wat hulle vyande aan hulle gegee het.

Die geskiedenis van hierdie Christene het grotendeels verlore geraak. Weens vervolging is hulle eie geskrifte verbrand en is al wat van hulle bekend is dit wat hulle vyande van hulle gesê het. Die Rooms-Katolieke Kerk het die andersdenkendes “ketters” genoem en hulle beskuldig van allerlei dwalinge wat heel moontlik nie waar was nie. Die “ketters” is vervolg en baie het omgekom op brandstapels en deur massamoorde.

Die Christene wat vandag bekend staan as die Waldense, het oorspronklik in die Alpe gewoon, een deel in die suide van Frankryk en een deel in die noorde van Italië. Dit is nie seker of die Waldense, die Vaudois, die Khatare en die Albigensers verskillende bewegings was en of dit een groep was nie. Sommige Hervormers was van mening dat die Waldense al sedert 120 n.C. bestaan het.

Die algemene siening is dat die naam Waldense afkomstig is van ŉ man met die naam Pieter Waldo (Pierre Valdes) van die stad Lyon. Waldo was ŉ welgestelde handelaar in Lyon. Hy het tot die oortuiging gekom om van sy besittings ontslae te raak en die Gesalfde te volg. Matteus 19:21 het ŉ rol gespeel in sy besluit: Jesus antwoord hom: As jy volmaak wil wees, gaan verkoop jou goed en gee dit aan die armes, en jy sal ŉ skat in die hemel hê; en kom hier, volg My. (AOV). Waldo het dit as ŉ saak van dringendheid gesien om die Bybel te ken en het twee geleerdes betaal om die vier Evangelies te vertaal uit oud-Latyns in sy moedertaal, Romaunt (ŉ algemene taal van die 8ste tot 14de eeue in die suide van Europa). Dit was in die jaar 1173 n.C., omtrent 300 jaar voor die Hervorming. Ander persone het by Waldo aangesluit en hulle het bekend geword as die “Armes van Lyon”.

‘n Alternatiewe siening is dat die naam Waldense afkomstig is van die woord “vallei” in Italiaans (Valdesi), Frans (Vaudois) en Romaans (Waldense). Dus: Die Waldense was “die mense van die valleie”.

Die Waldense het die Bybel as die enigste gesag vir geloof en praktyk beskou en het die Rooms-Katolieke Kerk se leer en gebruike verwerp. Hulle het die Bybel gesien as die onfeilbare Woord van God en dit bestudeer en gememoriseer. Hulle oorspronklike sienings was soortgelyk aan die sienings van die latere Baptiste. Hulle het geglo verlossing kan slegs deur God se genade plaasvind. Tydens die Hervorming was hulle sienings soortgelyk aan dit wat die Hervormers verkondig het.

Aanvanklik het hulle nie met die Rooms-Katolieke Kerk gebots oor leerstellings nie. Die Kerk se probleem met hulle was dat hulle leke was wat sonder goedkeuring gepreek het. Gevolglik is die “Armes van Lyon” tot ketters verklaar. Hulle het gemeentes gestig in Frankryk, Italië, Duitsland, Switserland en elders. Nog ŉ groep, die “Armes van Lombardye” het ontstaan. Kontak met die Hervormers in Switserland het die Waldense oortuig om in 1532 met die Calvinistiese Hervormers te verenig. Uiteindelik het dit wat ŉ geestelike beweging was, ook ŉ kerkgenootskap geword. Vandag bestaan daar nog Waldense kerkgenootskappe in Italië, Duitsland, Argentinië, Uruguay en die VSA.

Nadat die Waldense met die Hervormers verenig is, het hulle dieselfde vervolging as die Franse Hugenote deurgemaak. In 1545 is die dorpie Merindol in die Suid-Weste van Frankryk deur die Rooms-Katolieke Inkwisisie vernietig. 2000 mense het omgekom en 700 is na die galeie gestuur. In 1560 het die Inkwisisie ŉ massamoord gepleeg op Waldense in die Italiaanse gebied Kalabrië. Waldense het beide kante van die Kottiese Alpe bewoon. Die aan die Franse kant het aan die Franse Godsdiensoorloë deelgeneem en die tydelike voorregte van die Edik van Nantes geniet. Die Italiaanse kant was deel van die Hertogdom van Savoye. In 1560 het die Hertog ŉ militêre mag gestuur om die Waldense uit te wis. Die Waldense het hulleself verdedig en uiteindelik ŉ gunstige verdrag met die Hertog gesluit. In 1655 is nog ŉ groot massamoord gepleeg op die Waldense van Piëmont in Italië.

Aanvanklik het elke gemeente van die Waldense ŉ groot mate van vryheid gehad in hulle doen en late. Dit wil voorkom of sommiges Saterdag as rusdag gehad het, terwyl ander weer Sondag as rusdag gehad het. Daar was ook onderlinge verskille oor die doop en die “breek van brood”. Voor 1500 n.C. het die Waldense nie iets soos kerkgeboue gehad nie. In een geval word gemeld dat hulle eenkeer per maand, gedurende die dag of aand, ŉ gemeentelike byeenkoms (erediens) gehad het. Hulle het nie geordende geestelike leiers gehad nie en het hulle leiers barbes (“ooms”) genoem.

Die Rooms-Katolieke Kerk het die vertaling van die Bybel in volkstale verbied. Die Bybel wat hulle gebruik het, was die Vulgaat, wat hulle vertaling in Latyn was. Die vertaling van die Bybel in Romaunt is nie gedoen uit die Vulgaat nie, maar uit ŉ oud-Latynse vertaling wat ouer as die Vulgaat was. Die voorlopers van Pieter Waldo het hierdie vertaling gebruik want hulle het gemeen die Vulgaat het te veel foute gehad. Hierdie oud-Latynse vertaling is in Noord-Italië gebruik en het bewaar gebly as ŉ suiwerder vertaling uit die oorspronklike. Hierdie vertaling staan bekend as die Itala en word gedateer uit 157 n.C. Die Peshitta (Aramese Nuwe Testament) word gedateer uit 150 n.C. en word as die oudste volledige Bybel beskou.

In die laat vyftiende eeu is talle Griekse tekste van die Bybel herontdek in die weste van Europa. Die Hervormers het hierdie tekste vergelyk met die Vulgaat en afgekom op verkeerde vertalings en foute in die Vulgaat. Vir hulle was dit onaanvaarbaar en hulle ŉ het uitgebreide studie gemaak om die mees korrekte Bybel te bekom. Dit het daartoe gelei dat hulle die Textus Receptus ontwikkel het as ŉ Griekse Nuwe Testament. Van die Hervormers was self Waldense of het familie gehad wat Waldense was. Toe hulle die vertaling van die Bybel in hulle volkstale gedoen het, was die Waldense se Bybel in ag geneem as ŉ belangrike verwysingsbron.

Volgens ŉ ou tradisie het die apostel Paulus die noorde van Italië tydens sy vierde sendingreis besoek. Die gemeentes wat hy hier gestig het, was later bekend as “Oorspronklike Christene”. Die Malan-familie het ontstaan in Piëmont (Italië) en was Christene lank voor Pieter Waldo. Tydens die vervolging van 1112, het ŉ tak van die Malan-familie gevlug na Merindol in suidwes Frankryk. Sedert 1177 is die Christene hier Waldense genoem en sedert die Hervorming is hulle Hugenote genoem. Tussen 1681 en 1720 het ongeveer 200,000 Hugenote uit Frankryk na veilige lande gevlug. Een van hulle was Jacques Malan, die stamvader van een van die Boerefamilies.

‘n Suiwer en betroubare getuienis van Yeshua was nog altyd te vinde. Die vlam van die getuienis het net so helder gebrand soos die vlamme van die brandstapels.

Die Onveranderbare Getuienis

Behalwe vir Johannes, is al die Apostels dood voor die vernietiging van Jerusalem en die Tempel in 70 n.C. Hulle was ‘n unieke groep mense wat Yeshua die Gesalfde (Jesus Christus) persoonlik geken het, eerstehandse getuies van Sy woorde en dade was, spesifiek deur die Heilige Gees toegerus is om gemeentes (die Vergadering van Uitgeroepenes) tot stand te bring, en is as Yeshua se verteenwoordigers uitgestuur in al die windrigtings in om die getuienis van verlossing te lewer.

Wat het gebeur na hulle dood is? Wie het die Apostels se werk oorgeneem? Hoe is die redding wat Yeshua bewerk het verder bekend gemaak? Daar is kerke wat glo dat daar ‘n opvolging van die Apostels was, maar dit is volgens hulle selfgemaakte tradisie. Die Apostels het wel ouderlinge in die plaaslike gemeentes aangestel, maar hulle is nie Apostels genoem nie en het ook nie die werk van Apostels gedoen nie. Hierdie ouderlinge was reeds volwassenes toe hulle, nog voor die dood van die Apostels, aangestel is. Hulle moes dus in die eerste eeu geleef en gesterf het. In die tweede eeu het daar nuwe leiers gekom. Die Apostoliese Vaders was leidende ouderlinge en skrywers. Hulle word so genoem want hulle het, toe hulle nog kinders was, van die Apostels persoonlik geken. Die Apologete was skrywers wat valse leerstellings en kettery bestry het. Hulle was goed belese en het ‘n belangrike funksie verrig.

Daar was ‘n gaping van etlike jare tussen die Apostels en die Apostoliese Vaders. Die Apostels het dus nie menslike opvolgers gehad nie. Die Heilige Gees het iets anders in gedagte gehad: die Nuwe Testament. Die Apostels en hul medewerkers het hul herinneringe op skrif gestel. In 2 Petrus 1:14-15 gee die Apostel die rede waarom hy die brief skryf: … omdat ek weet dat die aflegging van my tentwoning ophande is, soos onse Here Jesus Christus dit ook aan my bekend gemaak het. En ek sal my beywer, dat julle ook gedurig ná my heengaan hierdie dinge in gedagtenis kan hou.

Daar is verskriklik baie godsdienstige geskrifte geskryf in die tyd na Yeshua die Gesalfde se hemelvaart. Net 27 van hulle word in die Nuwe Testament ingesluit. Waarom net hierdie 27, waarom nie die ander ook nie?

Die kerk wil graag die krediet daarvoor neem dat hulle die “kanon” (die 27 boeke) saamgestel het. Hulle het nie. Die aanvaarding en verwerping van godsdienstige geskrifte het lank voor die ontstaan van die kerk (in 325 n.C.) plaasgevind. Die amptelike kerklike “kanon” was eers in 397 n.C. Voor die ontstaan van die kerk was daar net plaaslike gemeentes en elkeen het sy eie besluite geneem. Dit was eintlik as gevolg van ‘n groep ketters dat daar onderskei moes word tussen die baie geskrifte wat in omloop was.

Soos die Apostels gewaarsku het, het dit nie lank geneem voor valse profete en valse leraars hulle verskyning gemaak het nie. Gnostisisme het in die eerste eeue na Christus baie volgelinge gehad en het tot ‘n magtige beweging ontwikkel. Later het die kerk dit tot kettery verklaar en onderdruk. Gnostiese Christene het nie ‘n eie kerkorganisasie gehad nie, hulle het binne die bestaande christelike gemeentes gebly. Hulle godsdiens beskouing was dat mense goddelike siele is wat in ‘n stoflike wêreld vasgevang is. Gnostici het geglo dat die stoflike wêreld deur ‘n bose skeppergod geskep en oorheers word. Daar bestaan ‘n ander, hoër God, wat die goeie beliggaam. Maar hy is moeilik om te ervaar want hy het ‘n onkenbare natuur. Om jou van die stoflike wêreld te bevry benodig ‘n mens gnosis of versteekte kennis wat net vir ‘n geleerde elite beskikbaar is. Hulle het baie boeke geskryf wat skynbaar wyd gelees is. Baie Gnostiese boeke is gevind in die Nag Hammadi Biblioteek wat in 1945 ontdek is. Baie daarvan handel oor Yeshua wat esoteriese vrae van Sy dissipels antwoord. Die oudste Gnostiese boeke is uit die tweede eeu afkomstig, dus lank na Yeshua en die Apostels.

Die oudste lys van Nuwe Testamentiese boeke is opgestel deur die ketter Marcion in omtrent 140 n.C. Marcion het onderskeid gemaak tussen die God van die Ou Testament en die God van die Nuwe Testament. Hy het die hele Ou Testament as Skrif verwerp en alles wat vir hom “Joods” geklink het, uit die Nuwe Testament gehaal. Sy Nuwe Testament het bestaan uit ‘n deel van Lukas se evangelie en 10 briewe van Paulus.

Voor Marcion se lys was daar al ‘n proses aan die gang om te besluit watter geskrifte gelees moet word en watter nie. Sy lys het veroorsaak dat die proses versnel het en dat christene meer bewus geword van die waarde van die Apostels se geskrifte. Vir Apologete was dit nodig om te weet watter boeke die korrekte christelike leer bevat sodat dit gebruik kan word as verdediging teen die groot getal ketters. Dit moes boeke wees wat dieselfde gesag as die Ou Testament het.

Justinus die Martelaar het omstreeks 150 n.C. geskryf dat die “Herinneringe van die Apostelsˮ saam met die Profete in die byeenkomste van christene gelees is. Die Khabouris Kodeks is ‘n afskrif van die oudste Aramese Bybel (dit word Peshitta genoem). Dit bevat ‘n getekende sertifikaat wat bevestig dat dit ‘n afskrif is van ‘n Aramese Nuwe Testament van 164 n.C. Hierdie Nuwe Testament bevat 22 van die boeke wat in ons Nuwe Testament is. Die oudste lys van Nuwe Testamentiese boeke wat deur christene gebruik is, is die Fragment van Muratori. Dit word gedateer in die omgewing van 170 n.C. Die begin en einde is beskadig, maar die lys bevat 22 van ons 27 Nuwe Testamentiese boeke. Daar is ook boeke op die lys wat nie in die Nuwe Testament is nie. Dit blyk dus dat christene teen 170 n.C. reeds ‘n kerngroep boeke gehad het wat hulle as die Nuwe Testament beskou het.

Vandag word die 27 boeke die “kanon” genoem, dit wil sê die finale lys wat nie weer verander nie. Maar daar is nog boeke wat hoog aangeskryf word – Protestante noem dit Apokriewe Boeke en Katolieke noem dit Deuterokanonieke boeke. Hierdie boeke word gesien as nuttig om te lees, maar dit word nie as geïnspireerd erken nie. Die Deuterokanonieke boeke is ingesluit in Katolieke en Ortodokse Bybels, maar nie in Protestantse Bybels nie.

Apokriewe boeke is dikwels pseudepigrafiese boeke, dit wil sê dit word valslik aangebied as die werk van ‘n apostel of ‘n ander bekende persoon. Die werklike skrywer was iemand anders en gebruik die apostel se naam om die boek geloofwaardig te laat lyk. In die Nuwe Testament word min vertel van Yeshua se kinderdae. Baie mense het hierin belang gestel. Ondernemende persone het dan boeke daaroor geskryf wat graag gelees en geglo is, terwyl daar nie werklike bevestiging daarvoor was nie. Daar was ook mense wat ‘n gnostiese boodskap wou verkondig en het dit dan verbloem as ‘n werk van ‘n Apostel.

Die christelike standpunt is dat die Nuwe Testament deur die Heilige Gees geïnspireer is, dat dit die Woord van God is en dat dit onfeilbaar en onveranderbaar is. Dit is belangrik om te kan onderskei tussen ‘n geïnspireerde boek en ‘n ander boek. Is daar riglyne wat gebruik kan word om te weet wat is geïnspireerd en wat nie? Die eerste riglyn is dat die boek deur ‘n Apostel, of in samewerking met ‘n Apostel, geskryf is. Al die Apostels (behalwe Johannes) het voor 70 n.C. gesterf, gevolglik sal so ‘n geskrif ook voor 70 n.C. geskryf moes gewees het. Die vernietiging van Jerusalem en die Tempel was so ‘n traumatiese gebeurtenis dat dit moeilik sal wees om dit nie te noem nie. Nie een van die Nuwe Testamentiese boeke maak melding daarvan nie, dus is hulle voor 70 n.C geskryf. Die Nuwe Testament haal die Ou Testament aan en gee verdere verduideliking – dit weerspreek nie die Ou Testament nie. Die Apostels was self bewus daarvan dat hulle besig was om Heilige Skrif te skryf. ‘n Laaste riglyn is dat gewone christene hierdie boeke aanvaar as die Woord van God.

Die Apostels het nie menslike opvolgers gehad nie. Hulle was die eerstes en die laastes. Die Heilige Gees het gesorg dat ons vandag deur die Nuwe Testament alles het wat ons nodig het. Die Nuwe Testament het die Apostels opgevolg en het hulle getuienis verseël. Die lees en bestudering van die Nuwe Testament behoort een van ons hoogste prioriteite te wees.

Wees op jou hoede vir valse leraars en profete. Hulle is tussen ons.

Die Nuwe Testamentiese gemeente en die hedendaagse kerk

Wanneer mens die Nuwe Testament lees, word jy getref deur hoeveel die Nuwe Testamentiese gemeentes verskil het van die hedendaagse kerk. Soos dag by nag. Hoe het so ‘n groot afwyking gebeur? Ons vra dit nie bloot uit nuuskierigheid nie, ons vra dit want dit is wesentlik om te verstaan wat gebeur het en wat vandag van ons verwag word. Die verlede verklaar die hede.

Die tydperk direk na die Apostels en tot die Eerste Konsilie van Nicea word die pre-Niceaanse tydperk genoem. Dit word onderverdeel in die tydperk van die Apostoliese Vaders (skrywers wat tussen ongeveer 90 en 160 n.C. geskryf het) en die Pre-Niceaanse Kerkvaders (skrywers wat tussen ongeveer 120 en 325 n.C. geskryf het). Die Eerste Konsilie van Nicea, in 325 na Christus, was die finale doodskoot van die gemeentes wat deur die Apostels tot stand gebring was. Dit was toe daar ‘n verenigde kerk (kerkgenootskap of kerkorganisasie) ontstaan het. Hierdie kerkgenootskap is terselfdertyd deur die staat erken en die vervolging van christene het opgehou. Die proses van verandering het dus al voor 325 n.C. begin.

Die Nuwe Testament is geskryf deur persone wat Yeshua (Jesus) persoonlik geken het en daarna deur die Heilige Gees geïnspireer was om alles wat die volgelinge van Yeshua sal nodig hê op skrif te stel. Na die Apostels nie meer daar was nie, moes vasgestel word watter geskrifte geïnspireerd was en watter nie. Van hierdie pre-Niceaanse skrywers het lyste gemaak van geskrifte wat deur christene in hulle omgewing gebruik was. Dit was geskrifte wat deur die gelowiges self as geïnspireerd beskou was. Dit is aan hierdie skrywers te danke dat ons weet watter geskrifte van vroeg af gebruik was. Die Fragment van Muratori dateer uit ongeveer 170 n.C. en bevestig dat 22 geskrifte as betroubare Apostoliese geskrifte gereken was. In 185 n.C. het Irenaeus (Frankryk) na 21 boeke verwys. Hippolytus (Italië) het in 220 n.C. ook ‘n lys van boeke opgestel. Origenes (Egipte) het in 225 n.C. 27 boeke uitgewys. Eusebius (Palestina) het 26 boeke in 324 n.C. genoem. Deur vas te stel watter boeke as geïnspireerd beskou is, kon ook vasgestel word watter boeke nie geïnspireerd was nie. Die latere besluite oor die kanonieke boeke het slegs bevestig wat reeds praktyk was.

Die Apostels het al te doen gekry met dwaalleringe. Hulle grootste probleem was die Judaïseerders, christene wat Judaisme wou toepas binne die liggaam van Christus. Ketterse groepe het, volgens die pre-Niceaanse geskrifte, eers in die tweede eeu na Christus ontstaan. Kettery is ‘n bewustelike en opsetlike afwyking van die fundamentele geloofsleer. ‘n Groot probleem met hulle was dat hulle dieselfde boeke gebruik het as wat die gemeentes gebruik het. Die pre-Niceaanse skrywers het gevolglik aandag gegee aan die verwerping van ketterse leerstellings, geskrifte wat nie geïnspireerd was nie en die verdediging van die christelike geloof.

Docetisme was een van die eerste ketterse groepe. Hulle het geleer dat Yeshua (Jesus) nie ‘n fisiese liggaam gehad het nie, dit het net gelyk of Hy een het. Ignatius van Antiogië het hulle weerlê. Marcionisme was die leer van ‘n sekere Marcion. Vir Marcion was die God van die Ou Testament en die God van die Nuwe Testament twee verskillende gode. Hy het die hele Ou Testament verwerp en het slegs Lukas en dele van Paulus se briewe as Heilige Skrif erken. Verskeie van die vroeë skrywers het teen sy leerstellings geskryf. Vroeg in die tweede eeu het die Gnostisisme ontstaan. Die naam kom van ‘n Griekse woord wat “kennisˮ beteken. Dit was ‘n mengsel van die christelike leer en ander heidense gelowe en filosofieë.

Dit het by sommige christelike gemeentes gebeur dat hulle nie meer die leiding van die Heilige Gees gevolg het nie. Hulle het al meer vertrou op menslike leiers. Hulle het ook nie meer as die liggaam van Christus gefunksioneer nie. Dit het die Heilige Gees bedroef. Sulke gemeentes het geestelik “doodˮ geword. Iewers in die 160’s het ‘n sekere Montanus getuig dat hy ‘n besoek van die Heilige Gees ontvang het en dat hy geroep is om te profeteer. Twee vroue het ook ‘n roeping as profetesse gekry. By die Montaniste was profesie meer gesaghebbend as uitsprake van menslike leiers. Die pre-Niceaanse skrywer Tertullianus het later by die Montaniste aangesluit. Hoewel hulle ketters genoem was, sou hulle vandag waarskynlik deel van die pinksterbeweging gewees het.

Die versterking van menslike leierskap is voorgestaan deur Ignatius van Antiogië (35 – 107 n.C.). Hy was ‘n Apostoliese Vader, dit wil sê hy het een of meer van die Apostels persoonlik geken. Hy het homself as ‘n opvolger van die Apostels beskou. Hy was Biskop van Antiogië en het 7 briewe geskryf. In die Nuwe Testament is ‘n ouderling en biskop dieselfde amp. Ignatius was die eerste persoon wat geleer het dat elke gemeente ‘n biskop moet hê en dat dit ‘n hoër amp as ouderling is. Hierdie leer het eers laat in die 2de eeu algemeen geword. Hy was ook die eerste persoon wat van ‘n “katolieke kerkˮ gepraat het.

Hierdie leer van Ignatius was die begin van die agteruitgang binne die christelike gemeentes. Een mens het nou die hoofleier in die gemeente geword, Yeshua was nie meer die hoofleier nie. Die gemeente het ‘n gewone menslike instelling geword. Die kerkgenootskap wat in die 4de eeu tot stand gekom het, was georganiseer volgens die model van die Romeinse Ryk – hierargies. Die kerkgenootskap was nou ‘n “regspersoonˮ en kon grond besit vir kerkgeboue, begraafplase en kerklike amptenare. Die biskoppe was gesien as die direkte opvolgers van die Apostels. In Later jare het die kerkgenootskap betrokke geraak by die burgerlike administrasie en het biskoppe ‘n belangrike politieke rol vervul.

Die volgende stap agteruit was dat sommige leiers hulle heil in geleerdheid gesoek het. Die opvolgers van die Apostoliese Vaders, word Kerkvaders genoem. Dit was vanuit die geledere van die pre-Niceaanse Kerkvaders wat die eerste teoloë gekom het. Clemens van Alexandrië (150 – 215 n.C.) het gewerk daaraan om die christelike leer en die Griekse wysbegeerte met mekaar te versoen. Origenes van Alexandrië (185 – 254 n.C.) het die eerste filosofiese uiteensetting van christelike leerstellings gemaak. Van sy sienings was so onbybels dat hy as ketter verklaar is. Athanasius van Alexandrië (293 – 373 n.C.) word onthou vir sy rol in die Eerste Konsilie van Nicea. Oor die algemeen word teologie gesien as soortgelyk aan filosofie, ‘n intellektuele besinning oor God en mens. Dit het gelei daartoe dat daar ‘n skeiding gekom het tussen geleerdes (ingewydes wat hul eie “taalˮ praat) en leke (buitestaanders) wat aangewese is op wat aan hulle gesê word. Leke het meestal nie ‘n Bybel besit nie, kon niks vir hulleself vasstel nie en was geestelik afhanklik van die kerkgenootskap.

En dit is die tragiese verhaal van hoe die liggaam van Christus, wat ‘n organisme is, die kerk, wat ‘n organisasie is, geword het. Maar alles was nie verlore nie. Regdeur die geskiedenis was daar groepe buite die kerkgenootskappe wat waarlik die Nuwe Testamentiese gemeente was. Die betroubare getuienis was en word steeds gelewer.

Waar is al die Apostels heen?

Almal is bewus daarvan dat die “kerk” van die Nuwe Testament en die kerk van vandag nie dieselfde ding is nie. Waar en wanneer het die Vergadering van Uitgeroepenes, wat deur Yeshua se Afgevaardigdes (Apostels) tot stand gebring is, verander in ‘n mensgemaakte godsdienstige organisasie? Om dit vas te stel, moet ons op die geskiedenis ingaan. Eers die apostels, dan hulle opvolgers die Apostoliese Vaders, dan die wat daarna gekom het.

Soos almal weet, het Yeshua (Jesus) 12 persone gekies as Sy studente (dissipels). Een van hulle, Judas Iskariot, het Hom verraai en selfmoord gepleeg. Die oorblywende 11 het Hy aangestel as Sy Afgevaardigdes (Apostels) om Sy boodskap bekend te maak aan alle mense. Wat het van hulle geword? Waarheen het hulle gegaan en wat het hulle gedoen? Het hulle kerke gestig en biskoppe aangestel?

Inligting oor die Apostels se doen en late is skraps. Boonop is dit wat wel beskikbaar is, nie altyd betroubaar nie. Baie daarvan kan beskryf word as “fop inligting”. Kerkgroepe het elkeen hul eie oorlewerings en tradisies wat drasties van mekaar verskil. Selfs die werk van geskiedkundiges is dikwels nie betroubaar nie. Nie eers Sherlock Holmes sal nie kan ontrafel wat waar en wat verdigsel is nie. Dit is die aard van kerkgeskiedenis.

Andréas en sy broer, Simon Petrus, was afkomstig van Betsáida. Hy was die eerste volgeling van Yeshua en het sy broer Petrus van Yeshua vertel. Eusebius, die geskiedkundige, skryf dat Andréas in Skithië die boodskap van Yeshua verkondig het. Dit is min-of-meer die moderne Wit-Rusland, Rusland en Ukraine. Daarna het hy noordwaarts gegaan en die boodskap verkondig tot by die hedendaagse Kiëf en Nowgorod. Hy het ook in die omgewing van die Swart See en die Dnieperrivier gewerk. Daarna was hy in Thracië en toe suid na Achaea waar hy op ‘n X-vormige kruis gekruisig was. Wladimir die Grote het hom in 988 tot die christendom bekeer en die christelike godsdiens as staatsgodsdiens ingestel. Voor Wladimir was die hele Kiëf-Roes heidens. Ek kon nog nie inligting opspoor wat vertel hoe die gemeentes voor Wladimir daar uitgesien het nie. Blykbaar is die eerste biskop in 864 deur die Patriarg van Konstantinopel aangestel.

Bartholoméüs (ook bekend as Nataniël) was vanaf Kana in Galilea. Hy en Filippus het in Sirië en Klein-Asië die boodskap verkondig. Bartholoméüs en Thaddéüs het ook in Armenië die evangelie verkondig. Blykbaar is Bartholoméüs se vel afgeslag terwyl hy nog gelewe het en daarna is sy kop afgekap. In Armenië is die christene vir die volgende 2 eeue vervolg. Dit het geëindig toe die koning van Armenië die christelike geloof aanvaar het en dit die staatsgodsdiens gemaak het. Die eerste biskop van Armenië was Gregorius die Verligter. Hy was gebore in 257 na Christus en is nie deur ‘n Apostel aangestel nie.

Jakobus seun van Sebedéüs en broer van Johannes, was een van die “binnekring” van die twaalf dissipels. Hy het as apostel opgetree in Jerusalem en Judea. Hy was die eerste apostel wat as martelaar gesterf het. Herodus Agrippa het hom in 44 na Christus laat onthoof.

Jakobus seun van Alpheus, se moeder was Maria. Hierdie Maria was blykbaar ‘n suster van Maria die moeder van Yeshua, en was getroud met Cleophas. Sy broer was Judas Thaddéüs. Dit word vertel dat hierdie Jakobus die evangelie in Egipte verkondig het en in Ostrakine deur heidene gekruisig is. Daar is geen verdere inligting oor hom beskikbaar nie.

Johannes seun van Sebedéüs en Salomie, broer van Jakobus, was ook ‘n lid van Yeshua se “binnekring”. Paulus het Johannes, Petrus en Jakobus die broer van Yeshua as die “drie pilare” van die gemeente in Jerusalem beskou. Paulus het gepraat van ‘n groot deur wat in Efese oopgegaan het. Efese het, na die christene uit Jerusalem gevlug het, die Apostels se “hoofkantoor” geword. Johannes het hom ook daar gevestig. Klein-Asië was van groot belang in die verspreiding van Yeshua se boodskap en Johannes was gemoeid met al die gemeentes daar. Die Sewe Gemeentes in Openbaring was almal in Klein-Asië. Die briewe in Openbaring is gerig aan die “boodskapper van die gemeente” – nie aan ‘n biskop nie. Johannes was ook vir ‘n tyd verban na die eiland Patmos. Hy het die Evangelie van Johannes, 1 Johannes, 2 Johannes, 3 Johannes en Openbaring geskryf. Polycarpus, latere ouderling van Smyrna, was een van Johannes se studente. Polycarpus het vertel dat Johannes in ‘n vat kokende olie gegooi is, maar dat hy niks oorgekom het nie. Johannes het omtrent 100 jaar oud geword en van natuurlike oorsake gesterf.

Judas Thaddéüs was ook bekend as Lebbéüs of Taddai of Adai. Blykbaar was hy die broer van Jakobus seun van Alpheus. Volgens onbevestigde tradisie het hy Yeshua se boodskap verkondig in Armenië, Mesopotamië en Persië. ‘n Verhaal word vertel dat hy in Edessa die evangelie verkondig het aan die Joodse gemeenskap en die eerste gemeente begin het. Hy het ook die kort brief Judas geskryf. Later het hy ook na ander plekke gegaan en is met pyle in Ararat doodgemaak. Daar was duidelike verskille tussen die gemeentes binne die Romeinse Ryk en die, soos Edessa, in die Ooste.

Matthéüs, ook bekend as Levi, was ‘n belastinggaarder van beroep toe hy Yeshua ontmoet het. Hy was die seun van Alpheus. Dit is onseker of hy verwant was aan Jakobus en Judas. As belastinggaarder was hy deur die Jode gesien as ‘n erge sondaar. Toe Yeshua hom roep, het hy alles net so gelos en Yeshua gevolg. Hy het die Evangelie van Matthéüs in Hebreeus geskryf. Daar is geen betroubare inligting oor wat later van Matthéüs geword het nie. Volgens Nicephorus het Matthéüs die boodskap van Yeshua in Ethiopië verkondig. Daar was ‘n Joodse gemeenskap daar. Matthéüs het ook ‘n student gehad met die naam Platon.

Simon, ook genoem Petrus of Kefa, was ‘n broer van die Apostel Andréas. Hy was ook ‘n lid van Yeshua se “binnekring”. Hy was afkomstig van Galilea en getroud. Petrus was dikwels die segsman vir die 12 dissipels en dit kom voor of hy as ‘n leier opgetree het. Petrus was die Apostel aan die Jode, terwyl Paulus die Apostel aan die nie-Jode was. Yeshua het aan Petrus die “Sleutels van die Koninkryk” gegee. Hiermee het Petrus vir die Romein Cornelius, asook alle nie-Jode, toegelaat tot die Koninkryk. Petrus het baie gereis om bestaande gemeentes te besoek, dikwels saam met Johannes. Hy was in Samaria, Joppe, Ceasarea, Antiochië, Klein-Asië en selfs in Babilon. Hy het ook twee briewe geskryf: 1 Petrus en 2 Petrus. Daar is ‘n vertelling dat die Evangelie van Markus deur Petrus gedikteer is. Hierdie Markus het ook die boodskap van Yeshua in Alexandria, Egipte, gebring. Daar is geen betroubare getuienis dat Petrus ooit in Rome was nie. Dit word deur verskeie bronne vertel dat hy gekruisig is, maar die besonderhede daarvan is onbekend. Daar word beweer dat sy graf op die Olyfberg in Jerusalem gevind is, met sy naam daarop.

Filippus die Apostel en Filippus die Evangelis was twee verskillende persone. Die Apostel was vanaf Bethsaida. Hy het 3 dogters gehad en sy suster, Mariamne het saam met hom gereis. Nadat Yeshua hom geroep het, het hy vir Nataniël vertel dat hy die Gesalfde ontmoet het. Volgens Ortodokse bronne was hy eers in Jerusalem, daarna in Galilea en daarna in Griekeland. Hy was ook vir ‘n ruk in Efese saam met Johannes. Later is hy na Frigië (sentraal Turkye) en word in Hierapolis onderstebo gekruisig. Hy word ook verbind met Narcissus van Athene en Nikodemus van Azota. Na sy dood het sy suster Mariamne sy werk voortgesit.

Simon die Yweraar is die onbekendste van al die Apostels. Daar is geen sekerheid oor waarom hy “die Yweraar“ genoem word nie. Een tradisie oor hom vertel dat hy na Yeshua se hemelvaart na Egipte gegaan het, daarna deur Noord-Afrika na Spanje en Brittanje. ‘n Ander tradisie vertel dat hy na Georgië gegaan het. Hy sou as martelaar gesterf het in Brittanje of Persië of Georgië.

Thomas was van Galilea af. Hy was die dissipel wat getwyfel het oor Yeshua se opstanding. Hippolytus skryf dat Thomas die boodskap verkondig het van Parthië af, deur Persië en Afghanistan tot in Indië. Dit word gesê dat hy in 72 na Christus in Indië met ‘n spies doodgesteek is. Die eerste christene in Indië was die Thomaschristene, wat in 1552 Katoliek geword het. Aanvanklik het hulle min kontak met ander christene gehad en het hulle gefunksioneer soos Thomas hulle geleer het.

Matthías is deur die ander Apostels gekies om Judas Iskariot te vervang. Volgens geskiedkundige bronne is hy in 80 na Christus dood en is in Jerusalem begrawe. Hy het die boodskap verkondig in die omgewing van die Kaspiese See en Kappadosië in sentraal-Turkye. Hy sou ook die apokriewe boek Die Evangelie van Matthías geskryf het (hierdie boek is tans verlore).

Die Heilige Gees het dit goedgevind om die werk en woorde van Paulus, die buitestaander, te bewaar. Van al die Apostels is dit Paulus wat ons die beste inligting gee oor hoe die Vergadering van Uitgeroepenes (gemeente) gelyk het en gefunksioneer het. Die boodskap van Yeshua is altyd eerste, weens hulle spesiale status, aan die Jode gebring. Daarna is dit aan nie-Jode verkondig. Die Uitgeroepenes het meestal in huise vergader. Daar was nie spesiale geboue nie. Daar was ook nie ‘n saambindende organisasie nie. Wanneer hulle ‘n ruk aan die gang was, is daar geskikte persone uit hul eie geledere as “ouderlinge” aangestel. Oorspronklik was “biskop” en “ouderling” dieselfde ding. Die mensgemaakte “amp” biskop het na die Apostels ontstaan en dit was ‘n heerser oor ‘n groot gebied se gemeentes. Hulle was van buite af aangestel, dikwels as ‘n politieke aanstelling, en was nie uit die geledere van die gemeentes nie en ook nie op grond van die voortreflikheid van hulle lewe en getuienis nie.

Dit wat die Heilige Gees deur die Apostels tot stand gebring het, was iets heeltemal anders as dit wat ons “kerk” noem. Het die Heilige Gees in later jare Yeshua se volgelinge anders gelei as wat Hy die Apostels gelei het? Of het die oorspronklike Vergadering van Uitgeroepenes bly voortbestaan tot vandag toe?